Çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler utangaç, çekingen, başkaları tarafından olumsuz değerlendirilmekten ciddi bir şekilde korkan, kendilerini fazla gözlemleyen kişilerdir. Toplum içinde çirkin, anlamsız görünmekten, yanlış bir şey yapmaktan korkarlar. Yüzleri kızarır, elleri titrer ve bu durumun fark edileceğini düşünerek ciddi bir endişe yaşarlar. Kendilerine karşı yapılan eleştirilere aşırı derecede hassasiyet gösterirler, yaşamlarını reddedilme ve onaylanmama korkusuyla şekillendirirler. İstemedikleri halde yakın ilişkiler kurmaktan kaçınırlar. Dünyayı güvensiz ve tehditkar bir yer olarak görürler. Öz saygıları düşüktür; kendilerini değersiz, beceriksiz ve yeteneksiz kişiler olarak tanımlarlar.
Çekingen kişilik bozukluğunda yaşanılan aşırı utangaçlık ve reddedilme korkusu kişilerin sosyal ve profesyonel yaşamlarını ciddi derece etkiler. Eleştirilmekten koktukları için iş faaliyetlerinden kaçınabilir veya iş tekliflerini reddedebilirler.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Nedenleri
Çekingen kişilik bozukluğunun nedenleri hala net olarak açıklanamasa da, genetik ve çevresel faktörlerin etkili olabileceği söyleniyor.
Bazı araştırmacılar kişinin yetiştirilme şekli ile alakalı olduğunu iddia etmektedir. Örneğin ailesi, kardeşleri ya da arkadaşları tarafından sürekli eleştirilmek ve reddedilmek kişinin kendisini değersiz olduğunu düşünmeye itmiş ve herkesin aynı şekilde davranacağını düşünmesini sağlamış olabilir. Fazla korumacı tavır da bu savunma mekanizmasını tetikleyebilir. Genetik ya da hormonal bir etkinin sonucunda olup olmadığı tartışmalıdır. Çünkü stresle mücadele becerilerini yine çevremizden ediniriz.
Fakat kaygıdan dolayı kasların gelişimi de engellenebilir. Ayrıca bu kimselerin çocuklarının da aynı kişilik bozukluğuna sahip olma konusunda daha yatkın olduğu unutulmamalıdır.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
- Dünyayı düşmanca, soğuk ve aşağılayıcı bir yer olarak görürler.
- Sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istemedikleri gibi sevildiğine de bir türlü emin olamazlar.
- Kendilerini yetersiz, küçük ve diğerlerinden aşağıda görür ve başkalarının fikirlerine aşırı derecede önem verirler.
- Eleştirilmeye karşı aşırı derecede hassas olurlar ve sosyal ortamlarda bulunmaktan korkarlar.
- Yeni etkinliklere katılmaktan ket vururlar.
- Eleştirileceği ve dışlanacağı korkusu peşlerini bırakmaz.
- Alay konusu olacağı korkusuyla yakın ilişki kurmaktan uzak dururlar.
- Ancak yargılanmayacaklarına inandıkları takdirde başkaları ile iletişim kurabilirler.
- Sosyal etkileşimlerden kaçınan, toplumdan soyutlanmış, yalnız ve mutsuzdurlar.
- Empati yetenekleri gelişmiştir.
- Genellikle yalnızdırlar; sosyal çevreleri veya yakın bir arkadaşları yoktur.
- Yeni şeyler denemeye kapalıdırlar.
Çekingen kişilik bozukluğu semptomları çocuklarda veya ergenlerde görülebilir, ancak çocukluk çağında kişilik bozukluğu tanısı konamaz. Çünkü utangaçlık, yabancılardan korkma, sosyalleşememe veya eleştirilere çok çabuk alınma çocuk ve ergen gelişiminin normal bir parçası olarak görülür.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Tedavisi Nasıl Olur?
Psikoterapi, özellikle de bilişsel davranışçı terapi çekingen kişilik bozukluğu için yardımcı olabilir. Terapi sırasında en ufak bir zorluk ile karşılaştıklarında geri çekilmeye kalkabilirler. Grup terapisinden korkarlar. Psikoterapi, ilaç kullanımına nazaran daha çok önerilir.
Unutmayın ilişki kurmakta zorlanmak, ilişkilerin uzun sürmemesi mutsuz eden ve tedavi edilmesi gereken bir süreçtir. Kişinin yalnızca kendisi mutsuz olmaz, ilişkiden kaçındıkları kimseleri de, sevilmediğini hissetme duygusuna itebilirler.
Psikolog Burak AKKAYA
Kaynak: Ruh Sağlığı Ve Bozuklukları – Prof. Dr. M. Orhan Öztürk (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi), Prof. Dr. N. Aylin Uluşahin (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi)