Özgül fobi, kişinin belirli bir nesne ya da durumun varlığında belirgin bir korku veya anksiyete yaşadığı rahatsızlıktır. Bu rahatsızlığı bulunan kişiler fobi nedeni uyarıcıyla karşılaştıklarında genellikle panik atağa benzer bir korku tepkisi gösterirler, bazı bireylerde panik atak da gözlenebilir. Özgül fobisi olanlar fobi nedeni nesne ya da durumla karşılaşma beklentisi içinde oldukları için kaygı yaşarlar ve bu nesne veya durumlardan kaçınmak için büyük çaba harcarlar.
Örneğin klostrofobisi olan birey asansöre binmemek için çok yoğun çaba harcar ve çok sayıda katı merdivenle çıkabilir veya asansör kullanmasını gerektiren durumlarda işleri geri çevirmeyi göze alabilir.
Böceklerden korkan birisi ise izlediği filmin bir sahnesinde böcek olduğunu fark ederse gözünü kapatabilir veya ortamı terk edebilir.
Özgül fobisi olan bireylerde tipik olarak gözlenen bu kaçınma davranışları bu rahatsızlığın en dikkat çekici özelliğidir.
Fobi durumunda korkunç bir şey olacağına dair mantık dışı beklenti ve bu durumla karşılaşılınca verilen tepkinin kişi için rahatsız edici olmasıyla birleşince kişiler bu tarz kaçınma davranışlarında bulunur.
Özgül Fobinin Alt Tipleri
- Hayvan Tipi (Böcek, köpek, örümcek, yılan)
- Doğal Çevre Tipi (Fırtına, su, yükseklik, rüzgâr)
- Kan – Enjeksiyon – Yaralanma Tipi (İğne, tıbbi girişimler, kan veya yara görme) (Hastaların %75’i bu durumlarla karşılaşınca bayılır.)
- Durumsal Tip (Toplu taşıma, tüneller, köprü, asansör, uçak, araba
kullanma, kapalı alanlar) - Diğer (Nefessiz kalma, kusma, yüksek ses, kostümlü karakterler, mekân fobisi: duvarlardan veya diğer destek unsurlarından uzak kalınca düşme korkusu)
Özgül Fobilerin Nedenleri
Biyolojik Etkenler
Genetik yapı ve ona bağlantılı olan mizaç, kişilik insanlarda fobi edinme eğilimini belirlemektedir. Yapılan bir araştırma sonucu, davranışsal olarak ketlenmiş yani aşırı çekingen, utangaç veya kolayca rahatsız olan emekleme çağındaki çocukların 7-8 yaşlarına geldiklerinde bu yapıda olmayan çocuklara oranla birden çok özgül fobi sergileme riskinin daha yüksek olduğunu göstermiştir (%32’ye karşılık %5).
Özgül Fobi Tedavisi
Davranış terapisi: En sık kullanılan davranış terapisi kaygı başlatıcı uyaranlarla bireyin sistematik duyarsızlaştırılmasıdır. Bu tedavi sırasında kaygı giderici ilaçlar, hipnoz ve kas gevşetme egzersizleri ile hastaların ruhsal ve bedensel rahatlamayı elde etmelerine de gayret edilir.
İç görü yönelimli psikoterapi: Bireylerin fobi kaynağını, ikincil kazanç olayını ve gösterdiği direncin rolünü anlamasını sağlayan ve kaygı verici uyaranlarla sağlıklı başa çıkma yollarını aramalarına olanak veren psikodinamik bir terapidir.
Sanal terapi: Fobi bozuklukların bilgisayarda geliştirilmiş simülasyonları ile yapılan özgül fobi tedavisi şeklidir. Birey bilgisayar ekranında fobi nesnesi ya da durumla karşı karşıya bırakılır ve etkileşime girer. Fobi bozukluk sanal terapisi günümüz teknolojilerinin ileri aşamalarının göstergesi olup, oldukça başarılı sonuçlar vermektedir.
Diğer yöntemler: Hipnoz, otohipnoz, destekleyici terapi ve aile terapisi de fobi tedavilerinde kullanılmaktadır.
Psikolog Burak AKKAYA
Kaynak: Antalya Psikiyatri ve “Özgül Fobi ve Tedavisi” başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Taylan ÖZKUZUCU’e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com kütüphanesinde yayınlanmıştır.