Bu psikolojik rahatsızlığı iki ayrı başlık olarak ele almamız gerekecektir. Bunlar sırasıyla obsesyon ve kompulsiyon olmak üzere iki ayrı evre ve belirtilerdir.

Obsesyon; kişinin zihninden atamadığı, istenmeyen, takıntılı düşünce, fikir ve görüntüler olarak tanımlanır.

Herkesin zihninde zaman zaman kendisini rahatsız hissetmesine neden olan, alışılmadık düşünceler belirebilir ancak bu düşünceler her ne kadar şaşırtıcı hatta korkutucu olsa da günlük hayata devam etmeye engel taşımaz. Ancak obsesif kompulsif bozukluk rahatsızlığına sahip bireyler için bu tür düşünceler zamanlabüyük bir stres ve rahatsızlık kaynağı haline gelebilir.

En sık karşılaşılan obsesyon belirtileri;

• Kişinin kendisine ya da başkalarına mikrop bulaşmasından şiddetli derecede korkma
• Çevredeki eşyaların düzenli ve simetrik durmasını sağlamak için şiddetli kaygı
• Kişinin kendisine ya da başkalarına zarar verebilecek agresif ve korkunç düşünceler içinde olması
• Din, cinsellik ya da şiddet ile ilgili istenmeyen, toplum tarafından kabul görmeyen düşünceler olarak sıralanabilir.

Farklı yaygın türleri;

• Ölümcül bir hastalığa yakalanmaktan şiddetli derecede korkma
• Çevredeki insanlara mikrop bulaştırma düşüncelerinin yarattığı şiddetli kaygı
• Kişinin kendisine ya da yakınlarına kurşun ya da radyoaktivite gibi çevresel atıkların bulaşacağına dair duyduğu şiddetli korku
• Sevilen birinin başına kötü bir şey geleceğine dair duyulan şiddetli korku
• Kişinin bir cenazede çığlık atmak gibi, toplum tarafından kabul görmeyen davranışları gerçekleştirebileceğine dair duyduğu şiddetli kaygı
• Farkında olmadan birine zarar verebileceği düşüncesine şiddetli şekilde inanma
• Yakınlarına zarar vermekle ilgili agresif ve rahatsız edici düşünceler
• Etraftaki eşyaların yeterince düzgün olduğuna inanılana kadar sürekli yerlerini değiştirme
• Cansız objelere zarar vermekten şiddetli derecede korkma

Obsesyonlar günlük hayatta yaşanılan basit kaygılar değildir. Obsesyonlara sahip kişiler düşüncelerinin mantık dışı olduğunu bilseler bile bu düşünceleri kontrol etmekte inanılmaz derecede zorlanırlar. Obsesif düşünceler zamanla kişinin iş hayatını ya da kişisel ilişkilerini sürdürebilmesini imkansız hale getirebilir. Obsesif düşüncelere sahip kişiler bu düşüncelerin yarattığı stresten kurtulabilmek için kompulsiyon olarak adlandırılan zorlantılı davranışlara yönelebilirler.

Kompulsiyon; obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişilerin obsesif düşüncelerinden kaynaklanan, tekrar eden davranışlar olarak tanımlanır. Kişiler, obsesyonların neden olduğu istenmeyen stresten kurtulmak ya da başlarına kötü bir şey gelmesini önlemek için bu tür tekrarlayan, zorlantılı davranışları gösterebilirler. Ancak bu tür zorlantılı davranışlar yalnızca geçici bir rahatlama sağlar ve zamanla kişinin kendisini daha kötü hissetmesine neden olur.

Kompulsif davranışlar genellikle obsesif düşüncelere karşı geliştirilen, gerçekçi olmayan çözümleri kapsar. Örneğin sevilen birisinin başına kötü bir şey gelmesini önlemek için çamaşırları belirli bir düzene göre katlamak ya da kendisine mikrop bulaşacağına dair obsesif düşüncelere sahip bir kişinin bunu önlemek için saatlerce ellerini yıkaması kompulsif davranışlara örnek olarak gösterilebilir.

En sık karşılaşılan kompulsiyon belirtileri

• Sürekli temizlik yapmak
• Çevredeki canlı ya da cansız varlıkları tekrarlayan şekilde saymak
• Kapıların ya da camların kapalı olduğunu tekrarlayan şekilde kontrol etmek
• Her şeyin istenilen düzende olduğundan emin olmak için sürekli etrafı toplamak
• Katı bir rutine sahip olmak
• Sürekli güvence talep etmek şeklinde sıralanabilir.
• Kişinin cildi tahriş olana kadar ellerini yıkaması
• Kapıların kilitli olduğundan emin olmak için defalarca kontrol edilmesi
• Ocak, fırın gibi mutfak aletlerinin çalışmadığından emin olmak için defalarca kontrol edilmesi
• Belirli kalıplar şeklinde sürekli sayı sayma
• Kişinin sessiz bir şekilde bir duayı ya da kelime bütününü sürekli tekrar etmesi
• Benzer ürünlerin aynı şekilde sıralanması için yoğun güç sarf edilmesi olarak sıralanabilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Fiziksel Belirtileri

Obsesif kompulsif bozukluğun en belirgin fiziksel belirtisi kişilerin sergiledikleri takıntılı davranışlardır. Bu takıntılı davranışlar zamanla farklı fiziksel problemlere de neden olabilir. Örneğin kendisine mikrop bulaşacağına dair obsesif düşüncelere sahip bir kişi bunu önlemek için takıntılı bir şekilde ellerini yıkayarak cilt problemlerine, kanamalara neden olabilir.

Obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler obsesyon ve kompulsiyonları bir arada yaşayabileceği gibi yalnızca obsesif düşüncelerden kaynaklanan belirtileri ya da yalnızca kompulsif (tekrarlayan) davranışların neden olduğu belirtileri de gösterebilirler. Obsesif kompulsif bozukluk kişilerin aile, iş ve özel hayatlarını etkileyerek büyük bir stres kaynağı haline gelebilir.

Takıntı rahatsızlığına sahip kişiler mikropların neden olabileceği kirlenmeden korktukları için gün içinde defalarca ellerini yıkamak ya da evlerinin her köşesini takıntılı bir şekilde temizlemek gibi belirtiler gösterebilirler. Takıntı rahatsızlığının bir türü olan biriktirme rahatsızlığına sahip kişiler ise eşyalarıyla duygusal bir bağ kurdukları için bugüne kadar sahip oldukları her şeyi bir arada tutma zorunluluğunu hissedebilirler.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Çeşitleri

Obsesif kompulsif bozukluk belirtileri kişiden kişiye değişebileceği gibi rahatsızlığın başlangıç zamanına ya da obsesyon ve kompulsiyonların türüne göre de göre farklı alt tiplerde karşımıza çıkabilir.

Biriktirme

Biriktirme rahatsızlığına sahip kişiler sahip oldukları, başkaları için herhangi bir değer taşımayan tüm eşyaları aynı yerde toplamak için şiddetli bir kaygı duyarlar. Zamanla yaşam alanının kullanılamaz hale gelmesine ve sağlık için ciddi tehlikelere yol açabilen bu zorlantılı davranış kişilerin sosyal hayatları da bu durumdan ciddi şekilde etkilenerek yoğun bir utanç duymalarına neden olabilir. Biriktirme rahatsızlığına sahip kişilerde görülen tek belirti biriktirmek olabileceği gibi farklı obsesif kompulsif bozukluk belirtileriyle birlikte de görülebilir.

Doğum Sonrası Görülen Obsesif Kompulsif Bozukluk

Hamilelik döneminden sonra çocuğun doğumu ile başlayan takıntılı davranışlar doğum sonrası obsesif kompulsif bozukluk olarak nitelenir. Özellikle ilk defa anne olan kişiler için doğum sonrası dönem birçok hormonal değişimin ve duygunun bir arada yaşandığı, heyecanlı bir dönem olsa da bu dönemde özellikle anksiyeteye bağlı rahatsızlıkda artış olabilir. Araştırmalar doğum sonrası dönemim OKB riskini arttırabileceğini ya da belirtilerin şiddetlenmesine neden olabileceğini gösteriyor.

Çocuklarda Görülen Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı)

Her ne kadar birçok kişi takıntı rahatsızlığının yalnızca yetişkinleri etkilediğini düşünse de çocuklar da bu rahatsızlıktan etkilenebilir. Takıntı rahatsızlığına sahip çocuklar kötü şeylerin olmasını engellemek için zorlantılı davranışlar sergileyebilirler. Duyguları ve yaşadıkları hakkında konuşmaktan utanarak bu tür davranışları ailelerinden ve çevrelerinden saklamaya çalışabilirler. Çevrelerindeki kişilerin bu davranışları öğrenirlerse kendileriyle dalga geçeceğine inanabilirler.

Obsesif kompulsif bozukluk çocukların;

• Okulda ya da ödevlerine odaklanma sorunu yaşamalarına
• Arkadaşlarıyla birlikte yaptıkları aktivitelerden zevk alamamalarına
• Üzgün, sinirli ya da huzursuz davranışlar sergilemelerine
• Her şeyin yolunda olduğu duygusunu yaşayamamalarına
• Karar vermekte ya da seçim yapmakta zorlanmalarına
• Giyinmek, sırt çantasını toplamak, banyo yapmak gibi günlük işlerde gerekenden çok daha fazla zaman harcamalarına neden olabilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedenleri

Obsesif kompulsif bozukluğun neden ortaya çıktığı tam olarak anlaşılamamış olsa da uzmanlar genetik ve çevresel faktörlerin bir arada rol oynadığını düşünüyorlar. Takıntı rahatsızlığının bilinen nedenleri;

Genetik Yatkınlık: İkizler ve aileler üzerinde yapılan araştırmalar birinci dereceden yakınlarında obsesif kompulsif bozukluk olan kişilerin rahatsızlığa yakalanma riskinin arttığını gösteriyor. Ancak bu duruma neden olan genler henüz belirlenebilmiş değil.

Biyolojik Nedenler: Bugüne kadar yapılan laboratuvar çalışmaları obsesif kompulsif bozukluğun beynin çalışma biçimindeki bir bozukluktan kaynaklanabileceğini gösteriyor. Ancak bu alandaki çalışmalar tamamlanmış değil.

Çevresel Etkenler: Çocukluk çağında tacize (fiziksel ya da cinsel)uğramış ya da farklı bir travma geçirmiş kişilerin takıntı rahatsızlığı geliştirme riskinin yüksek olduğu belirtiliyor. Ayrıca bulaşıcı rahatsızlıklar gibi etkenlerin de bu rahatsızlığınortaya çıkmasına neden olabileceği belirtiliyor.

Kişide obsesif kompulsif bozukluk gelişmesine ya da rahatsızlığın şiddetlenmesine neden olabilecek bazı faktörler;

Aile öyküsü: Birinci dereceden akrabalarda obsesif kompulsif bozukluk görülmesi kişinin de bu rahatsızlığa yakalanma riskini arttırıyor.

Stresli yaşam olayları: Travmatik ve stresli yaşam olaylarının da takıntı rahatsızlığına yol açabileceği biliniyor.

Başka psikolojik rahatsızlıklar: Obsesif kompulsif bozukluğun anksiyete bozukluğu, depresyon, madde kullanımı ya da tik bozuklukları gibi farklı psikolojik rahatsızlıklarla ilgili olabileceği düşünülüyor.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisi

Geçmişte Obsesif kompulsif bozukluk belirtilerinin tedavisinin zor olduğuna inanılsa da günümüzde rahatsızlığa sahip olan bireylerin üçte ikisinden fazlası antidepresan kullanımı, bilişsel-davranışçı terapi uygulamaları, ameliyat ve kendi kendine yardım tekniklerinden oluşan tedavi seçenekleriyle başarılı olabiliyorlar.

OKB tedavisinde kullanılan antidepresanlar serotonin salgı seviyesine etki ederken bilişsel davranışçı terapi yöntemleriyle kişilerin sorunlu düşünce ve davranışlarını değiştirebilmeleri amaçlanıyor. Psikoterapi süreçleri ve ilaç kullanımının bir arada uygulandığı durumlar da olabiliyor. Bilişsel davranışçı terapinin yanında ERP Tekniği ve maruz bırakma terapisi gibi yöntemler de OKB belirtilerinin azaltılmasında başarılı olabiliyor.

Psikolog Burak AKKAYA

Kaynak: psikologofisi.com