Travma sonrası stres bozukluğu, kişinin travmatik yaşantı olarak tanımlanan durumlara bir veya birden fazla maruz kalması sonucu ruhsal değişimdir.
Moralinde belirgin çöküş, uyku bozukluğu, sinirlilik, olaylara aşırı tepki verme, her an korku içinde olma bunlardan birkaçıdır. Çoğu zaman sağlıklı bir yetişkin, haftalarla sınırlı bir zaman dilimi içerisinde, bu durumun üstesinden gelir.
Ancak bazı kişilerin psikolojik durumundaki bozulma kalıcı olur ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) olarak bilinen hastalık tablosu gelişir. Aşağıdaki durumlardan bir ya da birkaçına maruz kalmak, aileden biri ya da yakın dostunun maruz kaldığını duymak, başkalarının maruz kalmasına tanıklık etmek Travma sonrası stres bozukluğuna yol açabilir.
Travma sonrası stres bozukluğu nedenleri
Üç tip belirti kümesi vardır:
- Travmanın anılarından kurtulamamak: Çok rahatsız edici, beklenmedik şekilde oluşan, travmayı tekrar yaşıyormuş gibi görüntüler (flashback) veya kabuslar görmek, olayı hatırlatan bir şey olmasa da sürekli akla gelmesi, olay hatırlandığında çarpıntı, terleme gibi bedensel rahatsızlık duyulması.
- Travmayı hatırlatan durumlardan kaçınmaya çalışmak: Duygusal olarak uyuşuk olmak ve travmayı hatırlatan insanlardan, olaylardan, aktivitelerden kaçınmak, uzak durmak.
- Aşır derece tetikte olma belirtileri: Uyumak ve konsantre olmakta zorlanmak, tedirgin olmak, hemen sinirlenmek ve öfkelenmek, ufak seslerle irkilmek gibi.
Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri, yaşanılan bir olay sonucu kişinin duygu durumunda hızlıca değişen, gözlemlenen belirtilerdir. Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri, her travma yaşayan kişilerde görülmesi beklenen durumlar değildir. Travma sonrası stres bozuklu belirtileri, travmadan sonra kişide yoğun bir şekilde gözlemleniyorsa ve bu durum genel sağlığını ve ruhsal sağlığını bozuyorsa mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir.
- Deprem, sel, toprak kayması, çığ altında kalma,
- Boğulma tehlikesi, yangın
- Şiddet; savaş, silahlı saldırı, işkence, tecavüz, gasp, kaçırılma
- İş cinayetleri (madende göçük altında kalma, inşaattan düşme)
- Trafik, deniz, uçak kazası
- Ölümcül alerjik reaksiyon
Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri
- Travma sonrası stres bozukluğunda olayın sürekli hatırlanması
- Görüntülerin zihinde canlanması
- Olayı yeniden şimdiki anda yaşıyormuş gibi davranma
- Olayı hatırlatan herhangi bir uyaran karşısında yoğun sıkıntı duyma
- Travma içerikli kabuslar
- Travma sonrası stres bozukluğunda olayı hatırlatan durumlardan, kişilerden, mekanlardan, aktivitelerden, objelerden uzak durma
- Travma sonrası stres bozukluğunda olayla ilgili önemli detayların bellekten silinmesi
- Sürekli korku
- Dehşet duygusu içinde yaşama
- Kendisine ve dış dünyaya ilişkin olumsuz genellemeler dış dünyaya karşı ilginin kaybolması
- Duygusal küntlük
- Ortamlardan kopma
- Ani sesler karşısında irkilmek
- Uyumakta güçlük
- Bir işe odaklanma ve sürdürmede problem yaşama
- Ufak bir şeye dahi aniden öfkelenmek
- Toleransın düşmesi
Belirtiler Hakkında Önemli Birkaç Nokta
Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri, travmaya maruz kalan herkeste Travma sonrası stres bozukluğu ortaya çıkmaz. Kişisel yatkınlığı oluşturan etmenler arasında içe dönüklük, dışsal kontrol odağının yüksek olması, işlevsel olmayan başa çıkma tutumları, kurtulma ile ilgili suçluluk duygusu, aşırı öfke duyma, genetik ve fiziksel yatkınlık, kişinin travmaya verdiği anlam, yakın zamanda yaşanmış stresli yaşam olayları, kişinin kendisinde veya ailede psikiyatrik hastalık öyküsü, alkol veya madde kötüye kullanım öyküsü bulunmaktadır.
Travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinde, travma sonrasında kişide fizyolojik de bazı değişimler meydana gelir. Kişide kalp hastalığı olduğuna dair bir yanılgıya yol açsa da bunlar hayati tehlike yaratmayan geçici bedensel tepkilerdi;
- Anksiyete
- Korku
- Uyarılmışlık
- Tetikte olma hali
- Seçici dikkatte artış bireyin kendini korumaya yönelik olan biyolojik yanıtlarıdır
- Kan basıncında artma
- Terleme
- Kaslarda gerginlik
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi
Travma yaşayan herkesin genellikle tedavi görmesi gerekmez.
Normalde zaman geçtikçe ve aile, arkadaş veya çevrenin yardımıyla travmadan sonra kişiler iyileşebilir. Fakat belirtiler bir kaç haftayı geçerse ve zaman içinde azalmak yerine hayatı etkiler hale gelirse bir profesyonele danışmak önemlidir.
TSSB bozuklukları için tedavi gören çoğu kişi tedaviye olumlu yanıt verir ve hayatların kalitesinde yükselme izlenir.
Mevcut tedavilerden etkili olanları, Bilişsel-davranış terapisi (BDT), maruz kalma terapisi (exposure therapy), anksiyete ile baş etme programları, EMDR ve ilaç tedavisidir.
Yeni ve etkili bir tedavi olarak Nörofeedback de kullanılabilir.
Psikolog Burak AKKAYA
Kaynak: npistanbul